रुकुम । रुकुम जिल्ला सदरमुकाम मुसीकोट नगरपालिका वडा नम्वर १ खलङ्गा सहिदमैदानमा रहेका मुहानको पानीले कुनै समय खलङ्गाबासिलाई धानेको थियो । अहिले पनि सो ठाउँमा पानीका धारा रहेका छन् । तर धारामा पहिलाको जस्तो प्रशस्त पानी भने आउदैन । मुहान विस्तारै सुक्दै गएका छन् ।

मुहान संरक्षण गर्ने भन्दै मुहानमा सिमेन्ट र कंक्रिट प्रयोग गरिएको छ । मुहान भन्दा माथिको भागमा घुम्ती पसलहरु निर्माण भएका छन् । भने सडक आरसीसी ढलान गरिएको छ । यसरी मुहाननै अतिक्रमण गरेर निर्माण गरिएका संरचनाको कारण प्रत्यक वर्ष मुहानमा पानीको मात्रा घट्दै गएको स्थानीय गोविन्द केसीले बताए ।

“मुहानमा प्रशस्त पानी आउदैन । मुहान भन्दा माथि बनेका संरचनाको कारण मुहान प्रदुषित हुदै गएको छ ।”, केसीले भने । जिल्ला अदालत मुनी, पुष्पलालचोक, पातुखोला लगायत ठाउँमा पहिला पानीको मुहान भए पनि १० वर्ष यता त्यहाँको मुहानमा पानी देखिदैन । वर्षा सिजनमा केहि पानी आउने भए पनि हिउदमा पानी हुदैन ।

खलङ्गाकी निर्मला केसीले कुनै समय सहिदमैदानबाट पानी ल्याएर दैनिकि संचालन गरेको सम्झिन्छिन् । “ खलङ्गामा थोरै घरहरु थिए । सबै खलङ्गाका मानिस पानी भर्न सहिदमैदानमा रहेको मुहान सम्म पुग्ने गर्देथे” केसीले भनिन् । अहिले भने मुहान विस्तारै सुक्दै गएका छन् ।

“गाउँ–गाउँँबाट मानिसहरु वसाईसराई गरेर सदरमुकाम आउन थाले । वजारमा मानिसको चाप बढ्यो । मुहानलाई अतिक्रमण गरेर संरचनाहरु निर्माण भए ।” मनविर खत्रीले भने–अव भएका मुहान पनि सुक्दैछन । सदरमुकामको आसपासमा धेरै पानीका मुहान छन् । कुनै समय सदरमुकामवासीलाई धान्ने मुहानहरु पछिल्लो समय मानविय गतिविधिका कारण सुक्दै गएका छन् ।”

सदरमुकामकै मुलखोलामा रहेका मुहानमा सिमेन्ट प्रयोग गरेर धारा निर्माण गरिएको छ । टटेला, घिउखोला, शेरीगाउँ लगायत ठाउँमा रहेका मुहानमा पनि सिमेन्ट कंक्रिटबाट संरचना निर्माण गरिएको छ । कतै मुहानको माथिबाट सडक खनिएको छ त कतै मुहानमा वजारको ढल मिसिएको छ । टटेलाको मुहानमा रावलबाराको सडकबाट वगेर आएको ढल मिसिने गरेको स्थानीय रमेश खड्काले बताए ।

“कुनै समय खंलगा वजार आसपास कति धेरै पानीका मुहानहरु थिए । प्रत्यक बर्षको हिउँदको समयमा खलङ्गामा खानेपानीको अभाव हुन्छ । खलङ्गामा आपुर्ती हुने खानेपानी विभिन्न मुहानबाट अरवौको लगानी खर्च गरेर खानेपानी ल्याईएको छ । वजार आसपासमा रहेका मुहान संरक्षणमा कसैको चासो भने पुगेको छैन ।”, खड्काले भने । स्थानीयसरकारले पनि मुहान संरक्षणमा ध्यान दिनु पर्ने स्थानीयको भनाई छ ।

स्थानीय सरकारले बनाउने निति तथा कार्यक्रममा पनि खंलगा वजार आसपास रहेका पानीको मुहान सरक्षणको नाममा सिमेन्टको प्रयोग गरेर धारा निर्माण गरिरहेको छ । त्यहि मुहान वरपर निर्माण गरिने भौतिक संरचनामा भने नगरपालिकाले प्रत्यक वर्ष लाखौ रहक खर्च गर्ने गरेको छ ।।